Η αξία του παιδικού ιχνογραφήματος (15/04/2015)
Είμαστε πολύ τυχεροί που στην κοινότητα της Paramana υπάρχουν επαγγελματίες σαν την Ελισάβετ-Αλεξάνδρα (http://www.paramana.eu/el/babysitters?id=6121), που έχουν να προσφέρουν μεγάλη βοήθεια στους γονείς με τις γνώσεις τους. Πόσο μάλλον όταν μπορούν να προσφέρουν και τόσο όμορφα και ενημερωτικά άρθρα!
Σίγουρα όλοι οι γονείς έχουμε μπει στη διαδικασία να "αποκρυπτογραφήσουμε" τις ζωγραφιές των παιδιών μας και να καταλάβουμε τι "κρύβουν" πίσω απο τα σχέδια και τα χρώματα που χρησιμοποιούν.
Και η αλήθεια είναι πώς υπάρχει μια ολόκληρη θεωρία πίσω απο την ερμηνεία των παιδικών ζωγραφιών. Ας μάθουμε περισσότερα λοιπόν!
Κείμενο: Κοντραφούρη Ελισάβετ-Αλεξάνδρα, Ψυχολόγος
''Μαμά δες τι σου ζωγράφισα'', λέει το παιδί σου όλο χαρά.
Παίρνεις στα χέρια σου το δημιούργημα του μικρού σου καλλιτέχνη. Δεν είναι παρά δύο με τρεις μουντζούρες αποτυπωμένες σε ένα χαρτί,με διαφορετικά χρώματα και επάνω με μεγάλα αραιά γράμματα, το όνομα του, όπως εσύ του έμαθες να το γράφει...
Αναρωτηθήκατε ποτέ γιατί τα παιδιά ζωγραφίζουν με τόσο μεγάλο ενδιαφέρον;
Ή τι τους προσφέρει η δραστηριότητα αυτή;
Ας δούμε λοιπόν τι έχουν να πουν οι ειδικοί για την αξία του παιδικού ιχνογραφήματος.
Oι παιδικές ζωγραφιές, αποτελούν έναν δίαυλο επικοινωνίας μεταξύ του κόσμου του παιδιού και των ενηλίκων. Τα καλλιτεχνήματα των παιδιών αντανακλούν τον εσωτερικό τους κόσµο και απεικονίζουν στοιχεία που αφορούν στην ψυχολογική τους κατάσταση και το διαπροσωπικό τους ύφος. Επιπλέον, αποτελούν χρήσιμο διαγνωστικό εργαλείο για την ανίχνευση συναισθηματικών και αναπτυξιακών δυσλειτουργιών, καθώς επίσης δημιουργούν πρόσφορο έδαφος για εκτόνωση συναισθημάτων και άλυτων συγκρούσεων σε ένα συμβολικό επίπεδο. Μέσα από τις ζωγραφιές αναδύονται σκέψεις, αντιλήψεις και συναισθήματα, τα οποία δεν µπορούν να εκφραστούν µε τρόπο λεκτικό και ιδιαίτερα από παιδιά των οποίων το λεξιλόγιο δεν ακολουθεί την ηλικία τους.
Παράλληλα με την ανάπτυξη της ψυχολογίας του παιδιού παρατηρήθηκε μία αύξηση του ενδιαφέροντος για τη διαγνωστική αξία της ζωγραφιάς τους. Οι πρώτες έρευνες εστίασαν στο κατά πόσο η χρήση της ζωγραφικής μπορεί να συμβάλλει στον καθορισμό του επιπέδου της νοημοσύνης (Burt, 1921). Ο Burt συμπέρανε ότι η ζωγραφική σχετίζεται λιγότερο µε τις νοητικές ικανότητες του παιδιού από ότι τα τεστ νοημοσύνης, ωστόσο πλεονεκτεί σε άλλα σηµεία εφόσον δεν αποτελεί µαθηµένη δεξιότητα.
Η Goodenough (1926) δηµιούργησε το τεστ «Ζωγράφισε έναν άνθρωπο» . Βασίστηκε στην υπόθεση ότι ορισµένες πτυχές του σχεδιασµού σχετίζονται µε τη νοητική ηλικία και εποµένως µπορούν να συµβάλλουν στην αξιολόγηση της νοημοσύνης. Επιπλέον παρατήρησε ότι εκτός από τη νοημοσύνη αποκαλύπτει και κάποια στοιχεία της προσωπικότητας του παιδιού. Πιο συγκεκριμένα θεωρήθηκε ότι µια ανθρώπινη μορφή σχεδιασμένη από ένα παιδί, παρέχει πληροφόρηση για τα ίδια, αλλά και για την εικόνα που έχουν για τους άλλους.
Το σχέδιο αποτελεί ψυχαγωγία για τα παιδιά, ενώ για τους ενηλίκους θεωρείται ένα μέσο με το οποίο τα παιδιά επικοινωνούν τον εσωτερικό τους κόσμο. Η χρήση του ιχνογραφήματος βασίζεται στο νόημα που το παιδί αποδίδει στο περιεχόμενο του σχεδίου του. Το παιδί όταν ζωγραφίζει προβάλλει στο χαρτί πλευρές της προσωπικότητας του.Μέσα από το ιχνογράφημα,μπορούν να αναδειχθούν τα δυναμικά στοιχεία της ανθρώπινης προσωπικότητας πάνω στα οποία μπορεί να δομηθεί η αλλαγή προβληματικών συμπεριφορών (Chabert 2004)
Παρατηρήστε το παιδί σας όταν ζωγραφίζει. Όλα είναι σημαντικά. Ο τρόπος που χειρίζεται το χαρτί και το μολύβι ή τις μπογιές ,αν είναι αφοσιωμένο ή απλά δίνει την εντύπωση πως εκτελεί εντολή, αν δομεί το χώρο του σχεδίου του, από ποιο σημείο ξεκινά να ζωγραφίζει, αν είναι ικανό να προβλέψει το χώρο που θ χρειαστεί για να ολοκληρώσει το σχέδιο του κλπ.
Ποια είναι τα αυθόρμητα σχόλια του όταν ζωγραφίζει;
Όσον αφορά τα χρώματα, αυτά μας πληροφορούν για τις συναισθηματικές αποχρώσεις του παιδιού που ζωγραφίζει (Dolto 1948). Τα ζεστά χρώματα χρησιμοποιούνται από εξωστρεφή παιδιά, που είναι ικανά να προσαρμόζονται επιτυχώς ανάμεσα στους συνομηλίκους τους. Το κάθε χρώμα έχει υποκειμενική σημασία για το παιδί. Αυτό που μας ενδιαφέρει περισσότερο είναι ο τρόπος με τον οποίο συνδυάζει τα χρώματα στη ζωγραφιά.
Η ποιότητα των ιχνών μπορεί να αντικατοπτρίζει τη συναισθηματική κατάσταση που βιώνει το παιδί καθώς ζωγραφίζει και είναι εξίσου σημαντική. Οι έντονα πατημένες γραμμές, μπορεί να φανερώνουν ένα παιδί με ζωτικότητα και έντονο χαρακτήρα . Όταν όμως οι γραμμές είναι υπερβολικά πατημένες γραμμές σε σημείο που το παιδί να ρισκάρει να τρυπήσει το φύλο, μπορεί να υπολανθάνει κάποια μορφή επιθετικότητας.
Σε µια θεραπευτική διαδικασία, το σχέδιο αποτελεί ένα µέσο για το παιδί να ανασύρει συναισθήματα, εμπειρίες, αλλά και να λύσει προβλήματα (Rudolph & Arheim, 1974). Το σχέδιο λοιπόν δεν υφίσταται πια µόνο ως µέσο αξιολόγησης της νοημοσύνης και των συναισθηματικών συγκρούσεων του παιδιού, αλλά και ως ένα μέσο που διευκολύνει την ανάπτυξή του. Με τον τρόπο αυτό εδραιώνεται μια επικοινωνιακή θεραπευτική σχέση και παράλληλα παρέχεται η δυνατότητα στο παιδί να εκφράσει τις ενδόμυχες σκέψεις και τα συναισθήµατά του. Ο Lowenfeld (1947) επεσήµανε ότι το παιδί µέσα από τη ζωγραφιά, ενώνει διαφορετικά στοιχεία του περιβάλλοντος για να φτιάξει ένα σύνολο µε νόηµα. Η επιλογή που κάνει, ο τρόπος που τα συνδέει, δείχνει ότι το παιδί δίνει µια εικόνα του εαυτού του.
Τα στοιχεία που αποκωδικοποιούνται σε μια παιδική ζωγραφιά είναι πολλά. Ιδιαίτερα σημαντικό είναι η αποκωδικοποίηση αυτή να γίνεται μόνο από ειδικούς, οι οποίοι έχουν την κατάλληλη κατάρτιση να ερμηνεύσουν τα στοιχεία αυτά. Μέσα από τις ζωγραφιές μπορούμε να αντλήσουμε πολλές πληροφορίες για τη ψυχοσύνθεση του παιδιού, όμως είναι λάθος να βγάζουμε συμπεράσματα μόνο από αυτές.Θα μπορούσαμε να πούμε ότι είναι ενδεικτικές και θα έπρεπε να χρησιμοποιούνται συμπληρωματικά στα πλαίσια μιας ολοκληρωμένης ψυχολογικής εκτίμησης.
Εσείς ως γονείς μπορείτε να βοηθήσετε τα παιδιά σας να εκφράζονται με κάθε ευκαιρία. Χαρίστε τους όσο το δυνατόν περισσότερες εικαστικές εμπειρίες. Ενθαρρύνετε τα να ζωγραφίζουν και προμηθεύστε τα με όλο και περισσότερα υλικά. Μαρκαδόρους, νερομπογιές, ξυλομπογιές, τέμπερες κλπ. Καλό θα ήταν να αποφεύγετε παρατηρήσεις για το περιεχόμενο της ζωγραφιάς τους καθώς επίσης και παρεμβάσεις για την καλυτέρευση της τεχνικής. Δώστε σημασία σε αυτά που σας λένε ενώ ζωγραφίζουν. Η διακριτική συντροφιά σας στους πειραματισμούς των παιδιών σας, είναι το μόνο απαραίτητο για την ενεργοποίηση μιας ουσιαστικής επικοινωνίας με το παιδί σας και την ανάπτυξη των συναισθηματικών δεσμών μαζί του.
Βιβλιογραφία
Burt, C. (1921). Mentαl αnd scholαstic tests. London: P.S. King & Son. Goodenough, F. (1926).
Dolto, F. (1948). “Rapport sur l'interpretation psychanalytique des dessins au cours des traitements psychotherapeutiques “. Psyque, 17, p.324-346.
Goodenooph ,F.L (1926). Measurement of intelligence by drawings. New York : The Word Book Company Kellogg, R. (1969). Anαlyzing children's αrt. California: National Press
Machover, Κ. (1949). Personαlity projection in the drαwing of the humαn figure. Springfield: C. Thomas.
Malchiodi, C.A. (2001). Κατανοώντας τη ζωγραφική των παιδιών (Επ. Εκδ. Ν. Αναγνωστοπούλου). Αθήνα: Ελληνικά Γράµµατα.
Widlocher, D (1965). L'Interpretation des Dessin de l'Enfant. Bruxelles, Charles Dessart
Winner, Ε. (1982). Invented words: The psychology of the Arts.
Winnicott, D. (1971). Playing αnd reality. New York.